22 شهریور 1402

استبداد دینی و استبداد سیاسی دو عامل مهم نرسیدن به دموکراسی

احسان شریعتی : در نگاه طالقانی استبداد دینی و استبداد سیاسی دو عامل مهم  نرسیدن به دموکراسی 

☘️در چهل و چهارمین سالگرد درگذشت آیت الله طالقانی
احسان شریعتی معتقد است در فقه اسلامی تبعیض هایی که مشروطه خواهان به دنبال از بین بردن آنها بودند  از بین نرفت با توجه اینکه اسلام انقلابی بود که توسط  زنان و بردگان برای ایجاد  نظام شورایی به وجود آمد اما در تاریخ اسلام اندیشه سلطنت ، تجدید تولید شد از حکومت اموی گرفته تا عباسی و .... عثمانی و تا دوره جدید انقلاب مشروطه و انقلاب 57 . به خصوص در دهه شست می بینیم نو اندیشی دینی حذف می شود و همفکران طالقانی و شریعتی  کنار گذاشته می شوندو نوعی ولایت گرایی یا سلطنت دینی یا روحانی سالاری در نظام جمهوری اسلامی رخ می دهد.

دوباره امروزه با شعارهایی روبرو هستیم  در آن بیان می شود ما نیاز به دیکتاتور جدید و رضاخان حزب اللهی داریم .
شریعتی معتقد است موضوع بحث امروز هم نشان دهنده این است که اندیشه دموکراسی نه در اندیشه نیروهای سیاسی شکل گرفته نه در جامعه مدنی با اینکه مجموعه این شکست ها و ناکامی ها دانش متراکمی برای ما به وجود آورده است ،اما متاسفانه هنوز  از نظر نمایندگی و نظام رسمی و تبلیغات و گفتمانی که مطرح است گویا هنوز در آستانه انقلاب مشروطه هستیم و در سطح عدالت خانه و بازتعریف جمهوری و دموکراسی مانده ایم. چرا که این مفاهیم هنوز برایمان حل نشده اند.
شریعتی اشاره ای دارد به موانع نهضت مشروطه از شیخ فضل الله نوری و رساله  حرمت مشروطه مثالی میزند که در آن اینگونه از عبارات  جدید یاد شده است :کلمه خبیثه آزادی و اصل التقاطی مساوات و بیان شده که ما در اسلام مساوات نداریم ، شیخ فضل الله  در این رساله که رویکرد توهین آمیزی نسبت  به مشروطه دارد می گوید مشروطه  فتنه بزرگ آخر الزمان است و می افزاید: در ابتدا من گول خوردم و از مشروطه حمایت کردیم  محال است در اسلام بین مسلمان و غیر مسلمان و زن و مرد، مساوات باشد و اصولا در دوره غیبت مجلسی نمی تواند قانون گذاری یا جعل قانون کند بلکه باید مجتهدین با استنباط از کتاب و سنت قانون تعیین کنند.  
که این تفکر یکی از موانع بر سر راه  نهضت مشروطه خواهی بود و در انقلاب 57 هم این تفکر تکرار شد. که البته علامه نایینی و آیت الله طالقانی مدام نسبت به  این مانع  استبداد دینی هشدار می دادند. آیت الله طالقانی و علامه نایین دو منبع استبداد دینی و استبداد سیاسی دو منبع نرسیدن به دموکراسی می دانند. 
احسان شریعتی می گوید. ما احتیاج به نقد و بررسی گذشته داریم چنانچه ابهامات و شبهات  موجب سو برداشتهایی شده است.  و همین سو برداشت نشان میدهد ما نیاز به بازخوانی این تعابیر داریم .
یکی از نقد هایی که می شود مطرح کرد این بود که جنبه سلبی این عبارات پر رنگ بودند و آنچه نمیخواهیم بر آنچه می خواهیم مقدم شد و همچنین   درک عمیق علمی  از خود دموکراسی و نظام های جدید وجود نداشت. علاوه بر آن ما تجربه زیسته عملی نداشتیم . بیشتر حرکت ها تداوم نهضت های انقلابی خود ایران بود که با دستاورد های جدید به شیوه ناقص اشنا می شوند و به این مطالبات هم مسلح می شدند.  
دکتر احسان شریعتی همچنان تاکید می کند این عبارات  به شکل کامل از نظر فلسفی و هستی شناختی مطرح نشدند در نتیجه موجب سو تفاهماتی گردیدند. چنانکه رهبران این انقلابها ، وقتی می گفتند حکومت اسلامی ، معلوم نیست نه اسلام بلکه با مفهوم حکومت هم آشنایی داشته باشند. یعنی علما آیا قدرت را در تمام ابعادش می شناختند؟
علما در زمان پهلوی تخطی بزرگی  از حاکمیت می بینند. پهلوی به سبقه ای که از زمان صفویان از تقسیم کاری که بین روحانیت و سلطنت بوده  به خصوص  بعد از 15 خرداد، پاینبد نمی ماند و در نتیجه  تضاد بین سلطنت و روحانیت تشدید می شود . این باعث می شود آنها معترض گردند. و نهایتا   تمام ان نظام عرفی فرو می ریزد و تمام  قدرت در دست روحانیت یکپارچه می شود. 
و این تجربه منحصر به فردی در تاریخ ایران و جهان است که روحانیت و سلطنت یکی شدند. بحث این است که چگونه تمام قدرت فرو ریخت و کلیدش را خود نظامیان به صاحبان بعدی دادند. 
احسان شریعتی همچنین طالقانی را یکی از رهبران این  انقلاب می داند که به تعبیر فرمانده ارتش ،  عصایش را بلند می کرد و مردم راه می افتادند . و عصایش را پایین می آورد مردم می نشستند.در واقع رهبری عملی انقلاب در صحنه ایشان بودند.

www.taleghani.org
------------
telegram: @taleghani_zamaneh
Instagram: @taleghani_zamaneh
Twitter: @taleghanizamane